Dekarbonizacja — Zazielenienie przedsiębiorstw

Określenia „dekarbonizacja” przedsiębiorstwa używa się w kontekście ochrony środowiska. Ma ona na celu ograniczenie lub całkowite wykluczenie produkcji i emisji CO₂ oraz innych gazów wpływających na “efekt cieplarniany”. Dotyczy to głównie emisji gazów powstających poprzez intensywną eksploatację paliw kopalnych (tj. ropy, węgla kamiennego i węgla brunatnego). Dwutlenek węgla, metan, freon, podtlenek azotu i inne gazy cieplarniane (GHG) ulatniając się do atmosfery i do oceanów, stanowią główną przyczynę negatywnych zmian klimatycznych. 

Analizując ślad węglowy przedsiębiorstwa lub produktu czy usługi oraz deklarując jego ograniczenie sprowadzamy (przeliczamy) emisję wszystkich gazów cieplarnianych do poziomu ekwiwalentu CO_{2 .}

Porozumienie Paryskie zawarte w grudniu 2015 r. podczas COP21 (UNFCCC, 2015) otworzyło nowy etap działań na rzecz klimatu, ustanawiając cel utrzymania globalnego wzrostu temperatury w tym stuleciu na poziomie znacznie poniżej 2°C względem poziomu sprzed epoki przemysłowej oraz kontynuowania wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C.

Dodatkowo na szczycie UE w 2020r uzgodniona została zgoda na całkowitą redukcję emisji do 2030r o 55% względem 1990r. Polska ma określony niższy cel redukcyjny – na poziomie 17,7 % na rok 2030.

Aby wpisać się w cele COP21 przedsiębiorstwa powinny zadeklarować w okresie 2020-2030r. ograniczenie emisji GHG w przedziale 25% – 41% .  Maksymalny okres realizacji w/w celu pośredniego powinien wynosić 15 lat,  tak aby cel do 2035 r. mógł wynosić od 37,5% do 62%. 

Wszelkie cele wykraczające poza rok 2035 są celami długoterminowymi. Długoterminowym celem ambitnym stawianym przez przedsiębiorstwo może być zerowa emisja GHG przed rokiem 2050.

Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) ma na celu zapobieganie “ucieczce” emisji CO2 poza Unię i wyrównać konkurencyjność unijnej gospodarki w stosunku do gospodarek nieobciążonych kosztami emisji. Oznacza mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2. Jest wprowadzany w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.

Od 1 października 2023 r. w Unii Europejskiej zaczyna obowiązywać graniczny podatek węglowy CBAM. Importerzy towarów objętych podatkiem będą zobowiązani do zakupu certyfikatów CBAM w ilości odpowiadającej emisji wbudowanej, tj. emisji uwolnionej w procesie produkcji danego wyrobu, a następnie do ich umorzenia. Regulacja nakłada obowiązki sprawozdawcze na działających w obszarze celnym UE importerów towarów, których produkcja wiąże się z największym ryzykiem “ucieczki” emisji. Początkowo graniczny podatek węglowy obejmie następujące kategorie wyrobów, w szczególności: żelazo, stal, cement, aluminium, nawozy, energia elektryczna, wodór.

Wdrożenie podatku węglowego podzielone jest na dwa etapy:

1. Pierwszy (tzw. okres przejściowy), od 1 października 2023 r. zgłaszający importowane towary będą zobowiązani jedynie do składania raportu o podatku węglowym w okresach kwartalnych. Pierwsze raportowanie, za 4. kwartał 2023 r. będzie trzeba złożyć do 31 stycznia 2024 r.
2. Drugi, począwszy od 1 stycznia 2026 r., importerzy towarów będą zobowiązani do zakupu certyfikatów CBAM w ilości odpowiadającej emisji wynikającej z produkcji towarów oraz składania rocznych deklaracji o podatku węglowym (do 31 maja), które będą zawierały m.in. informacje o łącznej liczbie certyfikatów CBAM podlegających umorzeniu. Ten sam termin będzie dotyczył umarzania certyfikatów CBAM odpowiadających emisji wbudowanej.

Ślad Węglowy (CF – Carbon Footprint) określa się całkowitą emisją gazów cieplarnianych (GHG) przez organizację lub produkt,  w określonym czasie (dla organizacji) lub podczas pełnego cyklu życia (dla produktu). Zawsze jest on wyrażony jako ekwiwalent dwutlenku węgla, a w przypadku produktu wyrażany wskaźnikiem na jednostkę funkcjonalną (CO₂e / jednostka funkcjonalna).

Ślad Środowiskowy (EF – Environmental Footprint) jest szerszym pojęciem i określa pełny wpływ produktu lub organizacji na środowisko.

Ślad środowiskowy i węglowy pomagają porównywać podobne produkty w oparciu o ich efektywność środowiskową w łańcuchu wartości. Dlatego w obliczaniu śladu węglowego tak istotne jest opieranie się na międzynarodowych lub krajowych standardach i wytycznych. Warto opierać się na “ZALECENIACH KOMISJI (UE) 2021/2279 z dnia 15 grudnia 2021 r. w sprawie stosowania metod oznaczania śladu środowiskowego do pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i organizacji oraz informowania o niej”. Istotną podstawą powinna stanowić norma “PN-EN ISO 14067 – Gazy cieplarniane. Ślad węglowy wyrobów. Wymagania i wytyczne dotyczące kwantyfikacji”. 

Opieranie się na standardach zapewni oczekiwaną porównywalność.

Przedsiębiorstwo, które decyduje się na redukcję swojego Śladu Węglowego na poziomie organizacji i/lub produktu powinno opracować swoistą “Mapę Drogową” określającą sposób i czas w jakim zredukuje swój Ślad Węglowy w stopniu wskazanym w zadeklarowanych celach.

Raport w postaci Mapy Drogowej powinien wskazywać możliwe do realizacji i akceptowalne przez Przedsiębiorstwo przedsięwzięcia i działania podnoszące efektywność energetyczną oraz instalacje OZE przekładające się na redukcję emisji szkodliwych dla środowiska gazów cieplarnianych (GHG) w przeliczeniu na ekwiwalent CO₂.

Opracowanie Mapy Drogowej redukcji Śladu Węglowego powinno być realizowane wg następującego scenariusza:

• oszacowanie bazowego Śladu Węglowego dla organizacji i/lub produktu,
• wyznaczenie celu (w postaci % oczekiwanego poziomu redukcji Śladu Węglowego w odniesieniu do wartości bazowej) oraz wyznaczonego przedziału czasowego (np. 10 lat) na jego (celu) realizację. 
• opracowanie możliwych do realizacji przedsięwzięć i działań oraz wyznaczenie ich wpływu (stopnia) na obniżania Śladu Węglowego,
• wyznaczenie planu realizacji przedsięwzięć i działań umożliwiających osiągnięcie zakładanego celu w określonym czasie.

Przedsiębiorstwo, które decyduje się na redukcję swojego Śladu Węglowego do poziomu Neutralności Klimatycznej powinno opracować Strategię Neutralności Klimatycznej określającą sposób i czas w jakim zredukuje swój Ślad Węglowy do poziomu zerowego bilansu emisji gazów cieplarnianych (GHG).

Opracowany Raport w postaci Strategii Neutralności Klimatycznej powinien wskazywać na możliwe do realizacji i akceptowalne przez Przedsiębiorstwo przedsięwzięcia i działania podnoszące efektywność energetyczną oraz instalacje OZE przekładające się na redukcję emisji szkodliwych dla środowiska gazów cieplarnianych (obniżającą Ślad Węglowy).

Celem opracowania Strategii Neutralności Klimatycznej jest uzyskanie neutralności klimatycznej, tzn. zerowej lub zbilansowanej do zera emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na ekwiwalent CO2. Tak postawiony cel powinien być określony na poziomie wskaźników produktów i/lub na poziomie organizacji.

Prawidłowo opracowana Strategia Neutralności Klimatycznej powinna opierać się na bazie rzetelnie (zgodnie ze standardami) wyznaczonym bazowym Śladzie Węglowym oraz zadeklarowanych przez Przedsiębiorstwo założeniach – perspektywy czasowej na jej (neutralności klimatycznej) osiągnięcie oraz następującej kolejności priorytetów w możliwym jej uzyskaniu: 

• zwiększanie efektywności energetycznej, 
• wymiana nieodnawialnych źródeł energii i nośników energii na OZE, paliwa odnawialne i przyszłościowo np. „zielony wodór” oraz ułatwiające bilansowanie magazyny energii, 
• implementacja przedsięwzięć pochłaniających szkodliwą emisję, 
• zakup energii „zielonej” z gwarancją pochodzenia (w przypadku fizycznej niemożliwości uzyskania neutralności klimatycznej z w/w działań).

Opracowana Strategia Neutralności Klimatycznej powinna uwzględniać również planowane zmiany w miksach energetycznych producentów energii, w szczególności w zakresie produkowanej energii elektrycznej.

Strategia dekarbonizacji wg. standardu Science Based Targets Initiative „SBTi”

Science Based Targets Initiative (SBTi) jest globalnym przedsięwzięciem. Powołano je w 2015 r., jako partnerstwo międzynarodowych organizacji działających na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Tymi organizacjami są: Carbon Disclosure Project (CDP), United Nations Global Compact (UNGC), World Resources Institute (WRI) i WWF. Ma ono na celu pomoc prywatnym przedsiębiorstwom w przechodzeniu na gospodarkę bezemisyjną poprzez wspieranie ich w procesie opracowywania strategii dekarbonizacji, zgodnie z założeniami Porozumienia Paryskiego (zawarte w grudniu 2015 r. podczas COP21 otworzyło nowy etap działań na rzecz klimatu, ustanawiając cel utrzymania globalnego wzrostu temperatury w tym stuleciu na poziomie znacznie poniżej 2°C względem poziomu sprzed epoki przemysłowej oraz kontynuowania wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C). 

SBTi jest to usystematyzowana procedura dekarbonizacji i coraz chętniej wybierana przez przedsiębiorstwa z uwagi na jasne kryteria, przejrzystość i wykorzystywanie najnowszych osiągnięć nauki o klimacie.

Obecnie już ponad 5 000 podmiotów z całego świata dołączyło do inicjatyw Science Based Targets. Co ważne Każda organizacja, bez względu na sektor czy skalę działania, ma możliwość przystąpienia do inicjatywy.

Podmioty zainteresowane dołączeniem do inicjatywy przechodzą przez pięciostopniowy proces:

1. Zobowiązanie – wyrażenie zainteresowania zamiarem wyznaczenia celu opartego o wiedzę naukową;
2. Wypracowanie strategii – wypracowanie strategii dekarbonizacji (w tym celów dekarbonizacji) zgodnej z kryteriami SBTi;
3. Weryfikacja – wysłanie aplikacji w celu walidacji celu przez SBTi;
4. Komunikacja – publiczna publikacja informacji o wyznaczeniu celu zgodnie z metodologią SBTi;
5. Ujawnianie – coroczna publikacja emisji organizacji, wraz z informacją o postępie w realizacji przyjętego zobowiązania.